I. Wstęp.

Celem artykułu jest przybliżenie sytuacji w jakiej rozpoznanie przez sąd zażalenia z jednoczesnym nierozpoznaniem w sentencji postanowienia załączonego do tego zażalenia wniosku o przywrócenie terminu powinno skutkować uchyleniem rozstrzygnięcia o odrzuceniu środka zaskarżenia.

II. Stan faktyczny.

Skarżący wniósł zażalenie do sądu rejonowego. Pismo to było dotknięte brakami formalnymi, tj. [1] brak podpisu i [2] brak uzasadnienia, więc sąd wezwał skarżącego w oparciu o art. 130 § 1 k.p.c. do uzupełnienia ww. braków formalnych w terminie tygodnia. Skarżący w zakreślonym terminie nie wykonał ww. zobowiązania. Uzupełnienie zażalenia o podpis i uzasadnienie nastąpiło po upływie tygodnia od doręczenia ww. zobowiązania sądu. Ponadto skarżący w ramach wykonania zobowiązania sądu załączył do niego w myśl z art. 169 § 1-3 k.p.c. wniosek o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych zażalenia i wskazał na przyczyny wyłączające jego winę w uchybieniu tygodniowemu terminowi. Wniosek o przywrócenie terminu został złożony w terminie tygodnia od powzięcia wiedzy przez skarżącego o uchybieniu terminowi do wykonania zobowiązania sądu w postaci uzupełnienia braków formalnych zażalenia.

Sąd rejonowy rozpoznając sprawę wydał postanowienie zawierające w swojej sentencji tylko jedno rozstrzygnięcie, tj. co do odrzucenia zażalenia wniesionego przez skarżącego w oparciu o art. 370 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych zażalenia, do których skarżący był zobowiązany w terminie tygodnia.

W uzasadnieniu postanowienia sąd rejonowy nie tylko uzasadnił dlaczego zażalenie podlegało odrzuceniu z uwagi na bezskuteczny upływ tygodniowego terminu, ale także odniósł się do przedstawionych przez skarżącego okoliczności zmierzających do przywrócenia terminu do uzupełnienia braków formalnych zażalenia uznając, że skarżący nie uprawdopodobnił, że nie ze swojej winy uchybił terminowi do wykonania zobowiązania sądu.

Skarżący wniósł zażalenie na to postanowienie sąd rejonowego w przedmiocie odrzucenia zażalenia podnosząc w uzasadnieniu, że sąd rejonowy nie rozpoznał jego wniosku o przywrócenie terminu. Sąd okręgowy uwzględnił zażalenie skarżącego poprzez uchylenie postanowienia sądu rejonowego.

W ocenie sądu okręgowego bezspornym było, iż skarżący nie usunął braków formalnych zażalenia w terminie, niemniej sąd rejonowy przedwcześnie odrzucił zażalenie. Zdaniem sądu okręgowego sąd rejonowy nie rozpoznał w sentencji postanowienia wniosku o przywrócenie terminu. Za rozpoznanie wniosku o przywrócenie terminu nie można uznać wypowiedzenia się co do treści tego wniosku w samym uzasadnieniu postanowienia.

W tym stanie rzeczy sąd okręgowy uznał, że postanowienie sądu rejonowego o odrzuceniu zażalenia jest przedwczesne, bowiem nie odnosi się do kwestionowanej przez skarżącego okoliczności, że czynność procesowa została dokonana bez jego winy po terminie.

III. Analiza prawna.

Wydane przez sąd okręgowy postanowienie jak i jego motywy należy uznać za w pełni zasadne.

Oczywistym jest, że na postanowienie sądu z art. 169 § 5 k.p.c. w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu [tj. jego oddalenie, uwzględnienie lub odrzucenie] zażalenie nie przysługuje, albowiem ani nie jest to postanowienie wymienione w katalogu art. 394 § 1 pkt 1-12 k.p.c., ani nie jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie.

Przedmiotem zaskarżenia jest jedynie postanowienie [punkt postanowienia] o odrzuceniu zażalenia.

Z kolei postanowienie sądu I instancji w przedmiocie [1] oddalenia lub [2] odrzucenia wniosku o przywrócenie terminu jako niezaskarżalne może zostać poddane kontroli instancyjnej w myśl art. 380 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. po spełnieniu dwóch warunków. Po pierwsze, na wniosek strony [choć można spotkać się z orzeczeniami, w których sąd II instancji z urzędu bada tę okoliczność w ramach środa zaskarżenia], jeżeli miało wpływ na rozstrzygnięcie [tj. uzasadnienie postanowienie Sądu Najwyższego, sygn. I CKN 367/99 z dnia 11.08.1999 r.]. Po drugie, w ramach zażalenia na podst. art. 394 § 1 k.p.c. na postanowienie kończące sprawę, tj. zażalenia na odrzucenie zażalenia [tj. postanowienie Sądu Najwyższego sygn. I CZ 161/11 z dnia 03.02.2012 r.].

Pojawia się jednak pytanie, dlaczego niezawarcie przez sąd I instancji w sentencji postanowienia punktu ustosunkowującego się w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu ma wpływ na wynik postępowania, skoro i tak sąd I instancji w uzasadnieniu postanowienia wyczerpująco opisał dlaczego odniósł się negatywnie do wniosku skarżącego o przywrócenie terminu?

Otóż, po pierwsze, zgodnie z art. 169 § 5 k.p.c.: „Postanowienie w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu może być wydane na posiedzeniu niejawnym”. Tym samym ustawodawca wprost wskazał na formę jaką ma przybrać pozytywne czy też negatywne rozstrzygniecie sądu o wniosku o przywrócenie terminu. Nadto, zgodnie z art. 325 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c.: „Sentencja wyroku powinna zawierać […] rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron”, a „Do postanowień stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej”.

W podobnym tonie, co prawda na kanwie postanowienia orzekającego o istocie sprawy w postępowaniu nieprocesowym, wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu, sygn. I CSK 138/11 z dnia 14.12.2011 r.: „Rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron wymienione jest tylko w art. 325 k.p.c. jako obligatoryjny element sentencji wyroku, a nie jego uzasadnienia, które ma wprawdzie ścisły związek z jego wydaniem, gdyż stanowi odzwierciedlenie procesu myślowego i decyzyjnego sądu, to jednak nie może być surogatem sentencji”.

Po drugie, skoro sąd nie rozstrzygnął w sentencji postanowienia wniosku o przywrócenie terminu, to tym samym brak jest postanowienia-substratu, na które mógłby powoływać się skarżący w oparciu o art. 380 k.p.c.: „Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy”. W praktyce nie jest to oczywiście przesłanka uniemożliwiająca skarżącemu powoływanie się na takie uchybienie. Wydaje się, bowiem, że w takiej sytuacji wystarczającym byłoby oparcie się w ramach zarzutu na art. 169 § 5 k.p.c.

Po trzecie, z samego faktu negatywnej oceny przez sąd w uzasadnieniu postanowienia wniosku o przywrócenie terminu nie wynika czy sąd taki wniosek „oddalił” czy „odrzucił”. Takowa niejednoznaczność ma niewątpliwie wpływ na wynik postępowania choćby z tego powodu, że skarżący powołując się na ww. uchybienie w oparciu o art. 380 k.p.c. miałby trudność w uczynieniu zarzutu/wniosku o rozpoznanie postanowienia sądu I instancji i merytorycznego zwalczania niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia. Inne są bowiem przesłanki oddalenia wniosku o przywrócenie terminu [gdy zachodzą pozytywne, procesowe przesłanki do poddania go merytorycznej ocenie], a inne odrzucenia [gdy zachodzą negatywne, procesowe przesłanki do jego merytorycznego rozpoznania-nie mylić jednak ze zwrotem wniosku o przywrócenie terminu o czym w części IV].

Z możliwością oddalenia wniosku o przywrócenie terminu będziemy mieli do czynienia kiedy nie zaistnieją przesłanki [1] ku zwrotowi wniosku z uwagi na nieuzupełnienie jego braków formalnych, oraz [2] nie zaistnieją przesłanki do odrzucenia wniosku. Po spełnieniu ww. zastrzeżeń sąd oddalając wniosek o przywrócenie terminu będzie miał możliwość wypowiedzenia się czy strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy.

Z kolei z odrzuceniem wniosku mamy do czynienia w sytuacji stypizowanej w z art. 171 k.p.c.: „Spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuca”.

Wniosek jest spóźniony gdy został zgłoszony po upływie tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.

Dalej, z wnioskiem niedopuszczalnym mamy do czynienia, m.in. w sytuacji: [1] art. 170 k.p.c.: „Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński”, [2] gdy uchybienie terminowi nie pociąga za sobą negatywnych dla strony skutków procesowych, [3] gdy nie dotyczy terminu procesowego, [4] gdy strona nie uchybiła terminowi, [5] gdy wniosek dotyczy wcześniejszej fazy postępowania [np. terminu do wniesienia powództwa wzajemnego], [6] gdy z uwagi na stan sprawy [np. po wydaniu wyroku przez sąd I instancji przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie o przekazaniu sprawy według właściwości], [7] gdy strona uchybiła terminowi tygodniowemu do złożenia wniosku o przywrócenie terminu od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.

IV. Zastrzeżenie.

Wskazać należy, że jeżeli wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia był dotknięty brakami formalnymi, których strona nie uzupełniła w terminie to zastosowanie znajdzie art. 130 § 2 k.p.c.: „Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu”.

W orzecznictwie w takim wypadku można postać się z dwojaką praktyką. Po pierwsze, wydawane jest odrębne zarządzenie o zwrocie nieuzupełnionego wniosku o przywrócenie terminu, a następnie postanowienie w przedmiocie odrzucenia zażalenia. Po drugie, wydawane jest jedno postanowienie, jednakże w którego sentencji dokonuje się zarówno zwrotu wniosku o przywrócenie terminu jak i odrzucenia zażalenia.

Powyższa niejednolitość wynika z tego, że zgodnie z art. 354 k.p.c.: „Jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd wydaje postanowienie”, a dodatkowo wg. doktryny: „nawet jeśli ustawodawca używa określenia „zarządzenie” [np. art. 130 § 2 k.p.c.] to możliwym jest wydanie przez sąd postanowienia”, tj. Manowska Małgorzata [red.], „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Art. 1-505[38]”, wyd. III, komentarz do art. 354 k.p.c.

V. Podsumowanie.

Nierozstrzygnięcie przez sąd w sentencji postanowienia wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia, tj. ograniczenie się jedynie do odrzucenia zażalenia, jest uchybieniem procesowym mającym wpływ na jego wynik i skutkującym uchyleniem takowego postanowienia.

Autor: adwokat Adam Pawłowski

Data sporządzenia i stanu prawnego: 08.05.2017 r.